Ἀπόλλων καὶ Λέσβος 5

Λεπέτυμνος

Απὸ τὴν απώτατη εποχὴ τῆς αρχαιότητας οι Αιολεὶς ἔστρεψαν τοὺς λογισμοὺς καὶ τὴν φαντασία τοὺς πρὸς τὸν Λεπέτυμνο, τὸ ψηλότερο βουνὸ τοῦ νησιοὺ (968 μ). Τὸ ψήλωμα καὶ η ομορφιὰ τοῦ στάθηκαν επὶ χιλιάδες χρόνια πηγὴ ἔμπνευσης για αυτούς.

Μέσα απὸ τῇ μοναδικῇ φύσῃ μὲ φτέρες, αρκομηλιές, πηγὲς καὶ αιώνια βράχια μπορεὶ κανεὶς να κατανοήσει τὴν δυναμικὴ παρουσία αυτοῦ τοῦ βουνοῦ στῇ ζωὴ τοῦ αιολικoὺ γένους. Ἄλλωστε, ὅπως τονίζει σὲ ἔναν στίχο ο Γάλλος ποιητὴς Λεκὸντ Ντε Λιλ, θέλοντας να εξαρεῖ τῇ συμβολῇ τῶν βουνῶν στην ιστορία τῶν εθνῶν:

"Στα κορφοβούνια εἶναι η πηγὴ κάθε φυλῆς καθάριας"

Τὸ βουνὸ πῆρε τὴν ονομασία τοῦ απὸ τὸν ἥρωα τοῦ Τρωικοῦ Πολέμου Λεπέτυμνο, ο οποῖος εἶχε παντρευτεὶ μία απὸ τὶς πέντε κόρες τοῦ βασιλιὰ Μάκαρα, τὴν Μήθυμνα. Εκείνη μὲ τὴν σειρὰ τῆς χάρισε τὸ ὄνομα τῆς σὲ μία ἀπὸ τὶς πιὸ ὄμορφες κωμοπολεις τῆς Λέσβου που βρίσκεται στους πρόποδες τοῦ βουνοῦ. Στῇ Μήθυμνα λέγεται πως υπῆρχε ιερὸ τοῦ Απολλῶνα Σμινθεύς.

http://www.mikrosapoplous.gr/iliada/SMINTHEUS.htm

Ἂν ακολουθήσει κανεὶς τὸν χωματόδρομο που ξεκινὰ απὸ τὸ χωριὸ Πελόπη, σὲ πέντε ὦρες περίπου θα φτάσει στῇ κορυφὴ τοῦ άι-Λιά. Τὸ γλυκοχάραμα, σὲ αυτὴ τὴν ἄκρη τῆς Γῆς, εἶναι η ὥρα που γοητεύει καὶ συνεπαίρνει τὸν ἐπισκέπτῃ περισσότερο απὸ οτιδήποτε ἄλλο. Τὸ φῶς ξεχύνεται στους ορίζοντες, διώχνει τὸ σκοτάδι τῆς νύχτας, καὶ ὅλα λούζονται σὲ μία απεράντη θάλασσα φωτός, ποὺ ὅλο καὶ πλημμυρίζει μὲ τὸ πέρασμα τῆς ὥρας.

Πῶς θα μποροῦσε να μὴν είχε λατρευτεὶ ἔδω ο θεὸς τοῦ φωτός;

Απὸ τὸν Θεόφραστο γνωρίζουμε ὅτι στο Λεπέτυμνο υπῆρχε ιερὸ τοῦ Απόλλωνα, Αστεροσκοπεῖο, μνημεῖο τοῦ ἥρωα Λεπέτυμνου καὶ ο τάφος τοῦ Παλαμίδη, ενώ από τον Μύρσιλο: "Μυρσίλος δὲ ὁ Λέσβιος ἐν τῷ ὅρει φύσιν Λεπετύμνω, ἱερὸν Ἀπόλλωνος εἶναι καὶ ἡρῷον Λεπετύμνου, ἐφ ὢ καθάπερ ἐν τῷ Κράνωνι, δύο μόνον εἶναι κόρακας, ὄντων οὐκ ὀλίγον ἐν τοῖς πλησίον τόποις".

Δεν εἶναι τυχαῖο λοιπόν που ο τόπος ἔδω εἶναι διάσπαρτος απὸ ὄστρακα αγγείων, καθὼς καὶ απὸ τούβλα καὶ κεραμίδια που υποδηλώνουν τὴν υπάρξῃ κτίσματος. Ο Μάκης Αξιώτης αναφέρει ὅτι σὲ ἕνα μικρὸ πλάτωμα κάτω απὸ τὸν βράχο βρέθηκαν επιφανειακὰ πέντε κεφαλάκια απὸ εἴδωλα, ἕνα εὔρημα που θέτει τὴν σφραγῖδα τοῦ ιεροῦ χώρου. Τὰ δύο εἴχαν διατηρημένα τὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ προσώπου, τὰ ἄλλα τρία ἤταν φθαρμένα. Τὸ ἕνα ἔφερε κάλυμμα οξύληκτο (ἴσως ἤταν μορφὴ νεαροῦ), τὰ ἄλλα δυο, γυναικεῖες μορφές, ἔφεραν κυλινδρικὸ κάλυμμα που σκέπαζε ο χιτῶνας (μῆκος ἀπὸ 2 ἕως 4 ἐκ.).

Τὰ βουνὰ μὲ τῇ ομορφιὰ καὶ τὸν θρύλο τοὺς πάντα δέσποζαν στῇ ψυχὴ τοῦ ελληνικοῦ γένους.

Στις κορυφὲς τοῦ Λεπέτυμνου ὅταν γλυκοχαράζει, τραβάει τὸν αιώνιο δρόμο τοῦ κατὰ τὴν δύσῃ ο αυγερινὸς καὶ τότε αρχίζουν να τραγουδοὺν τὰ αηδόνια στις ῥεματιὲς καὶ να ζωντανεύει η φύσῃ. Ἔδω λατρεύτηκε ο Απόλλων.

Ἀπόλλων καὶ Λέσβος 4

Περιοχή Κέφαλος, Άντισσα

Στην αρχαία Ελλάδα, ὅταν η μουσικὴ ἤταν συνώνυμη μὲ τὴν ιερότητα καὶ τὸ μυστήριο, η Θρᾴκη ἔμελε να γεννήσει τὸν μεγαλύτερο σὲ ικανότητα μουσικὸ καὶ υμνωδό, τὸν Ορφέα, ενώ πιὸ νότια στο Αιγαῖο, η Δῆλος, ἔδωσε καταφύγιο στην γέννησῃ τοῦ θεοῦ τῆς μουσικῆς, τὸν Απολλῶνα, ο οποῖος παρέδωσε τὴν τέχνη αυτὴ στον Ορφέα.

Ο μῦθος λέει πως ο Απόλλωνας χάρισε στον Ορφέα τόσο τὴν απαράμιλλη τέχνη τοῦ στο παίξιμο τῆς λύρας, ὄσο καὶ μαντικὲς δυνάμεις. Τοῦ ἔδωσε τὴν πεντάχορδη λύρα τοῦ (τὸ ὄργανο που εφηῦρε ο Ερμῆς, απ’ τὸν οποῖο καὶ τὸ πῆρε ως δῶρο ο Απόλλωνας), στην οποία αργότερα ο Ορφέας πρόσθεσε δύο ἄκομη χορδές.

O Ορφέας ἤταν γιὸς τοῦ βασιλιὰ τῆς Θρᾴκης Οἴαγρου καὶ τῆς Μούσας Καλλιόπης, προστάτιδας τῆς Επικῆς Ποίησῃς. Τὸ παίξιμο καὶ η φωνὴ τοῦ μάγευε ανθρώπους καὶ ζῷα, ημέρευε ἄκομα καὶ τοὺς "θυμούς" τῆς φύσῃς καὶ μετακινοῦσε μέχρι καὶ τὰ βουνὰ καὶ τὰ δέντρα.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CF%86%CE%AD%CE%B1%CF%82_(%CE%BC%CF%85%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1)

Για τὸν θάνατο τοῦ Ορφέα αναφέρεταί πως οι γυναῖκες τῆς Θρᾴκης τὸν σκότωσαν διαμελίζοντας τὸ σῶμα τοῦ, συνεπαρμένες απὸ τὸ βακχικὸ πνεῦμα σὲ μία απ’ τὶς διονυσιακὲς τελετές. Στῇ συνέχεια πέταξαν τὰ κομμάτια τοῦ σώματός του στον Ἔβρο καὶ τὰ κύματα ἔφεραν τὸ κεφάλι καὶ τὴν λύρα στις ἀκτὲς τῆς Ἄντισσας τῆς Λέσβου, στην πατρίδα τοῦ περίφημου μουσικοῦ Τέρπανδρου. Τὸ υπόλοιπο σῶμα τὸ ἔθαψαν οι Μοῦσες στα Λείβηθρα, στους πρόποδες τοῦ Ολύμπου.

Τὸ κεφάλι τοῦ Ορφέα τὸ φύλαξαν οι κάτοικοι τῆς Ἄντισσας στον ναὸ τοῦ Διονύσου ὅπου συνέχισε να τραγουδάει καὶ να χρησμοδοτεί, ενῶ τὴν λύρα τοῦ τὴν φύλαξαν στον ναὸ τοῦ Απόλλωνα στῇ Μυτιλήνη. Η παράδοση λέει πως απὸ τότε τὰ αηδόνια τοῦ νησιοὺ τραγουδοὺν πιὸ γλυκὰ απὸ ὅλα τὰ αηδόνια τῆς γῆς.

Ἀπόλλων καὶ Λέσβος 3

Αιολίδα

Πέρα από τις μαρτυρίες τῶν ιστορικῶν, υπάρχει καὶ τὸ αντίστοιχο μυθολογικὸ πλαίσιο. Ανακαλώντας λοιπὸν στῇ μνήμη μου τὸν μύθο τῆς "επανόδου τῶν Ηρακλειδῶν", καὶ ξεκινώντας απὸ αυτόν, θα απαντήσω στο ερώτημά που ἔθεσα στο τέλος τῆς προηγουμένης ανάρτησης.

Η μυθολογία παρουσιάζει αυτὴ τὴν κίνησῃ ως επιστροφὴ τῶν απογόνων τοῦ Ηρακλή, ποὺ ἤρθαν για να διεκδικήσουν ὅσα τοὺς εἶχε κληροδοτήσει εκεῖνος. Απὸ τὴν Ναύπακτο πέρασαν μὲ πλοῖα στην Πελοπόννησο, νικῶντας τὸν εγγονὸ τοῦ Αγαμέμνονα, τὰ τρία ἀδέλφια, ποὺ ἤταν επικεφαλῆς τοὺς, ἵδρυσαν τὰ τρία δωρικὰ βασίλεια τοῦ Ἄργους, τῆς Σπάρτης καὶ τῆς Μεσσηνίας. Πρόσφυγες απὸ τὴν Πύλο καὶ αλλοῦ συνέρευσαν στην Αττική, ποὺ αργότερα δέχτηκε επίθεση απὸ τοὺς Ηρακλῆδες, ἔνας χρησμὸς τοὺς εἶχε υποσχεθεὶ ὅτι θα νικούσαν, ἂν απέφευγαν να σκοτώσουν τὸν βασιλιὰ τῆς Αθήνας Κόδρο, αλλὰ ο Κόδρος μὲ αυτοθυσία κατάφερε να τοὺς αναγκάσει να τὸν σκοτώσουν, καὶ ἔτσι σώθηκε η Ἀθῆνα. Οι γιοὶ τοῦ Κόδρου ἤταν οι ηγέτες τῆς μετανάστευσης στην απέναντι ακτὴ τοῦ Αιγαίου, ὅπου ἵδρυσαν τὶς ιωνικὲς πόλεις τῆς Μικρὰς Ασιάς. Αποίκους ἔστειλαν επίσης καὶ οι Ηρακλῆδες στην Κρήτη, στην Ρόδο καὶ σὲ ἄλλα μέρη.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CF%89%CF%81%CE%B9%CE%B5%CE%AF%CF%82

Κατὰ τὸν Antony Andrewes η κατανομὴ τῶν ελληνικῶν διαλέκτων αρκεῖ σχεδὸν απὸ μόνη τῆς να αποδείξει ὅτι πράγματι ἔγινε μία τέτοια μετακινήσῃ πληθυσμῶν. Στο βιβλίο τοῦ "Αρχαία Ελληνικὴ Κοινωνία" (απὸ τὶς εκδόσεις Μορφωτικὸ Ιδρυμα Εθνικῆς Τράπεζας) αναφέρει:

"H κύρια διάκριση γίνεται ανάμεσα στις διαλέκτους που ονομάζονται δυτικοελληνικές, δηλαδὴ τῇ δωρικῇ μαζὶ με τὴν ομάδα διαλέκτων που λέγονται βορειοδυτικὲς καὶ τὶς μιλούσαν στην Ηλεία καὶ αλλοῦ, καὶ στις ανατολικοελληνικὲς διαλέκτους, δηλαδὴ τὴν ιωνική, τὴν αιολικὴ καὶ τὴν αρκαδοκυπριακή. Η ιωνικὴ εμφανίζεται στα νησιὰ τοῦ κεντρικοὺ Αιγαίου, στην Εὔβοια καί, σὲ ελαφρῶς παραλλαγμένη μορφή, στην Αττική. Τὴν αιολικὴ τὴν μιλούσαν στην Λέσβο καὶ στην απέναντι ασιατικὴ ακτὴ με κάποιες ιωνικὲς επιδράσεις, καθὼς καὶ στην Βοιωτία καὶ στῇ Θεσσαλία σὲ μία ποικίλλουσα πρόσμειξη με τὴν βορειοδυτικὴ ελληνική."

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CF%82

Στην παράδοση τοῦ αιολικοῦ αποικισμοῦ ηγετικὸ ῥόλο παίζει τὸ γένος τῶν Ατρειδῶν τῆς Πελοποννήσου μὲ τὸν ἴδιο τὸν Ορέστη ἣ τοὺς απογόνους τοῦ. Ο Παυσανίας κάνει μία πολὺ σύντομη αναφορὰ στον αιολικὸ αποικισμὸ λέγοντας ὅτι σὲ αυτὸν συμμετείχαν Λακεδαιμόνιοι καὶ ο εγγονὸς τοῦ Ορέστη, Γρας.

Απὸ τὸν Αριστοτέλη γνωρίζουμε ὅτι τὸ ισχυρὸ γένος τῶν Πενθιλιδών, μὲ γενάρχῃ τὸ γιο τοῦ Ορέστη Πενθίλο, εἶχε αναλάβει τῇ βασιλείᾳ στην πόλη τῆς Μυτιλήνης κατὰ τοὺς Πρώιμους Αρχαϊκοὺς χρόνους. Δυναστεῖες μὲ τὸ πατρωνυμικὸ Πενθιλίδαι μαρτυροῦνται καὶ σὲ ἄλλες πόλεις τῆς Λέσβου. Ο Στέφανος ο Βυζάντιος παραδίδει ὅτι ο Πενθίλος ἤταν ο επώνυμος ἥρωας μιᾶς μικρῆς πόλης στῇ Λέσβο, τῆς Πενθίλης.

Τέλος, υπάρχει καὶ μία ἅλλῃ πληροφορία που μας δίνει η Σαπφὼ σὲ κάποιο ποίημα που αποδίδει τὴν ιδρύσῃ τοῦ ναοῦ τῆς Ἥρας στῇ Λέσβο στους Ατρεῖδες. Η μαρτυρία αυτὴ αποτελεῖ επίσης ἕνα βασικὸ επιχείρημα ὥστε να συμπεράνουμε ὅτι η λατρεία κάποιων θεῶν στο νησὶ τῆς Λέσβου κατάγεται απὸ τὸ Ἄργος.

Απόλλωνας και Λέσβος 2

Ἂν καὶ ἔχουν επισημανθεὶ αρκετὰ αρχαία ιερὰ στῇ Λέσβο, ελάχιστες εἶναι οι ανασκαφές που ἔχουν γίνει.
"Ὡς τώρα δεν υπάρχει κανένα στοιχεῖο που να αποδεικνύει ὅτι κάποιο απὸ αυτὰ τὰ ιερὰ ἤταν τοῦ Απόλλωνα", εἶπε Ο Μάκης Αξιώτης σὲ προσφάτη τηλεφωνικὴ επικοινωνία που εἴχαμε.

http://www.blogger.com/profile/06974013653619944045


Σημαντικοὶ μέχρι στιγμῆς εἶναι οι δυο αρχαϊκοὶ αιολικοὶ ναοί που ανάσκαψε ο Δημήτρης Ευαγγελίδης στην Κλοπεδὴ βορειοδυτικὰ τῆς Αγίας Παρασκευῆς (πολλοὶ πιστεύουν ὅτι ἔδω ἤταν ο ναὸς τοῦ Ναπαίου Απόλλωνα), ενῶ απὸ τοὺς κλασικοὺς χρόνους μοναδικὸ μνημεῖο εἶναι ο ναὸς τῶν Μεσών, ποὺ αρχαῖες πηγὲς τὸν μνημονεύουν ως "κέντρο παλλεσβιακὴς λατρείας καὶ επαφῇς". Απὸ αυτὰ τὰ ιερὰ προέρχονται τὰ γνωστὰ σήμερα αιολικὰ κιονόκρανα.

http://www.culture.gr/h/4/gh430.jsp?obj_id=11901


Ιερὸ τοῦ Απόλλωνα, κατὰ τὸν Θουκυδίδη, υπῆρχε στην περιοχὴ Μαλέας. Ο ἴδιος αναφέρει:

"Οι Μυτιληναίοι, ἐν τούτοις, ἔμαθαν τὴν εἴδησιν τῆς εκστρατείας απὸ κάποιον, ο οποῖος, αφοῦ επέρασεν εἰς τὴν Εὔβοιαν, ἦλθε πεζὸς εἰς τὴν Γεραιστὸν καὶ επιτυχὼν εμπορικὸν πλοῖον, τὸ οποῖον απέπλεεν, επεβιβάσθη, καὶ τὴν τρίτην ημέραν μετὰ τὴν αναχώρησιν του ἐξ Αθηνῶν ἔφθασε μὲ ευνοϊκὸν καιρὸν εἰς Μυτιλήνην, Συνεπεία τούτου, οι Μυτιληναίοι ὄχι μόνον εἰς τὸν ναὸν τοῦ Απόλλωνος τῆς Μαλέας δεν εξήλθαν, αλλὰ καὶ επροστάτευσαν διὰ προχείρου οχυρώσεως καθ' ὅλην τὴν γραμμὴν τὰ ημιτελῆ ακόμη ἔργα τοῦ τείχους καὶ τῶν λιμένων, καὶ τὰ εφρούρουν."

Ὅμως αυτές οι πληροφορίες τοῦ Θουκυδίδη δεν φαίνονται να συμφωνούν με αυτὲς τοῦ Στράβωνα, ποὺ ισχυρίζεται ὅτι ο Μαλέας απέχει εβδομήντα στάδια νότια απὸ τὴν πόλη τῆς Μυτιλήνης. Πολλοὶ μελετητὲς αμφέβαλαν για τὴν εγκυρότητα τῶν πληροφοριῶν τοῦ πρώτου επειδὴ πιθανὸν να μὴν γνωρίζε καλὰ τὴν περιοχή, ὅμως ἔρχεται μία ἅλλῃ πληροφορία, αυτὴ τοῦ Ἀριστοτέλη (ο οποῖος ἔμεινε στῇ Λέσβο για κάποιο διάστημα), ποὺ ὑποστηρίζει ὅτι η περιοχὴ αυτὴ βρισκόταν στο σημεῖο εκεῖνό που περιγράφει ο Θουκυδίδης, δηλαδὴ κοντὰ στο λιμάνι τῆς πόλης. Οι σημερινοὶ χάρτες τὸ αναφέρουν ως ακρωτήρι Μαλέας, Ἀγριλιός, Zeitin bourmou και Capo S. Malia.

Εκτὸς απὸ τὴν Λέσβο τὸ τοπωνύμιο αυτὸ τὸ συναντάμε καὶ σὲ ἄλλα μέρη τῆς Ελλάδας. Στην οροσειρὰ τοῦ Πάρνωνα υπῆρχε αρκαδικὴ πόλη που ονομαζόταν Μαλίας ἣ Μαλαίας. Υπῆρχε καὶ πόλις Μαλοὺς σὲ παραπόταμο τοῦ Αλφειοὺ στην οποία βρέθηκε χάλκινο ἄγαλμα τοῦ 6ου π.χ αιῶνα, μὲ τὴν επιγραφὴ "Χάριλ(λ)ὃς ανέθηκε τοι Μαλεάται καὶ Λενίδι Πρασιαί". Ὅμως τὸ πιὸ χτυπητὸ παράδειγμα εἶναι τὸ ακρωτήρι Ἄκρα Μαλέας (Καβομαλιάς) στον νομὸ Λακωνίας, ὅπου λατρευόταν ο Απόλλωνας Μαλεάτης. Ο Παυσανίας περιγράφει ὅτι εκεῖ υπήρχαν δύο ιερά, τὸ ἕνα κοντὰ στο ἄλλο, καὶ τὰ ονομάζει ιερὰ τοῦ Απόλλωνα καὶ τοῦ Ασκληπιοῦ.

Στην ελληνικὴ μυθολογία μὲ τὸ ὄνομα Μαλὸς εἶναι επίσης γνωστὸς ο γιὸς τοῦ Αμφικτύονα ἥ του Βοιωτοὺ Αμύρου, επώνυμος ἥρωας τῶν Μαλιέων. Αναφέρεται ὅτι ἤταν στην υπηρεσία τοῦ "Απόλλωνος Μαλεάτα", ὄντας πρῶτος που ἔχτισε βωμὸ τοῦ Απολλῶνα καὶ τέλεσε θυσίες. Κατὰ τὸν Βιλαμόβιτς, ο Μαλὸς πρέπει να ἤταν ἔνας βασιλιὰς τῶν Επιδαυρίων.

Τὶ σχέση ὅμως μπορεὶ να ἔχει η λατρεία τοῦ Απόλλωνα στῇ Λέσβο μὲ τὴν Πελοπόννησο, καὶ γιατὶ σὲ αυτὰ τὰ μέρη συναντάμε αυτές τις κοινόχρηστες ονομασίες;

Ἀπόλλων καὶ Λέσβος 1

Ο Απόλλωνας, ὅπως εἶναι γνωστό, λατρευόταν σὲ πολλὲς περιοχὲς τῆς Ελλάδας. Εἶχε πολλὰ προσωνυμία, ὅπως και πολλές ιδιότητές, οι οποίες ποίκιλαν ανὰ περιοχή. Ἔτσι βλέπουμε ὅτι σὲ κάποια πόλη λατρευόταν ως προστάτης τῶν γεωργῶν καὶ ονομαζόταν Αγραῖος, ενῶ σὲ κάποια ἅλλῃ λατρευόταν ως προστάτης απὸ τὶς αρρώστιες τῶν ποντικιὼν καὶ ονομαζόταν Σμινθεύς.

Στῇ Λέσβο ἤταν ο κατεξοχὴν προστάτης θεὸς τῶν βοσκημάτων καὶ λατρευόταν περισσότερο ίσως απὸ οποιονδήποτε ἄλλο θεὸ (Τhe Aeolic Apolline worship was certainly powerful, and no other in this region appears to have competed with it. Farnell). Αυτὸ εἶχε να κάνει προφανῶς μὲ τὴν πλούσια χλωρίδα τοῦ νησιοὺ καὶ μὲ τὶς μεγάλες θαμνώδεις εκτάσεις που απὸ τὴν αρχαιότητα ἤταν κατάλληλες για τὴν βόσκησῃ πολλῶν προβάτων, τῶν οποίων προστάτης τους, κατά πάσα πιθανότητα, ἤταν ο Απόλλωνας Μαλόεις (απὸ τὴν λέξη μάλον ἣ μῆλον, που στα αρχαία ελληνικὰ σήμαινε πρόβατο). Δεν εἶναι τυχαῖο λοιπόν που αρχαῖοι συγγραφεῖς αναφέρουν ὅτι ιερὰ τοῦ Απόλλωνα υπήρχαν διάσπαρτα σὲ ὅλη τὴν Λέσβο (τὰ σημαντικότερα αυτῶν ἤταν τοῦ Ναπαίου καὶ τοῦ Μαλόεντα), καθὼς καὶ τὶς γιορτές που γίνονταν πρὸς τιμὴν τοῦ. Συγκεκριμένα ο Θουκυδίδης αναφέρει (Ἱστοριῶν Γ΄, 3 ):

"ως εἴη Aπόλλωνος Μαλόεντος ἔξω τῆς πόλεως εορτή, ἐν η πανδηµεὶ Μυτιληναίοι εορτάζουσι"

(γινόταν ἔξω απὸ τὴν πόλη γιορτὴ τοῦ Μαλόεντα Απόλλωνα, τὴν οποία οι Μυτιληναίοι πανηγύριζάν µε συμμετοχὴ ὅλου τοῦ λαοῦ)

http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio3_1.htm

Ὅμως ἂς σταθοῦμε για λίγο στον μύθο τῆς Μαντώς, τῆς ονομαστῆς μάντισσας, ποὺ στο ἴδιο κεφάλαιο πιὸ κάτω κάνει λόγο γι' αυτὴν ο Θουκυδίδης. Ο μῦθος λέει ὅτι η Μαντὼ συνδέεται μὲ τὸ ιερὸ τοῦ Απόλλωνα Μαλόεις στῇ Λέσβο επειδὴ εκεῖ εἶχε βρει τὸ χρυσὸ τῆς μῆλο, ποὺ εἶχε χάσει καθὼς χόρευε. Εἶχε υποσχεθεί πως ἂν τὸ ἔβρισκε ὅτι θὰ ἔχτιζε ἔναν ναὸ στον Απόλλωνα Μαλόεις. Καὶ ἔτσι ἔγινε. Απὸ τότε γινόταν γιορτὴ απὸ τοὺς κατοίκους τοῦ νησιοὺ πρὸς τιμὴν τοῦ θεοῦ. Λέγεται μάλιστα πως στῇ γιορτὴ αυτὴ χόρευαν ἔναν ιδιάζοντα χορό ποὺ επίσης ονοµαζόταν µαλόεις.

Εκτὸς απὸ τῇ Λέσβο η Μαντὼ φαίνεται να συνδέεται καὶ μὲ ἄλλα ιερὰ τοῦ Απόλλωνα της Ελλάδας. Ο Παυσανίας αναφέρει ὅτι στον πρόναο τοῦ ναοῦ τοῦ Ισμηνίου Απόλλωνος στῇ Θήβα υπῆρχε ο "Μαντοὺς δίφρος", δηλαδὴ ο λίθος ὅπου κατὰ τὴν παράδοση καθόταν η Μαντώ. Κατὰ μία ἅλλῃ εκδοχὴ τοῦ μύθου η Μαντὼ συνδέεται μὲ τὴν εκστρατεία τῶν Επιγόνων εναντίον τῶν Θηβῶν. Μετὰ τὴν κατάληψη τῆς πόλης η Μαντὼ μεταφέρθηκε μαζὶ μὲ ἄλλους αιχμαλώτους στους Δελφούς, ὅπου καὶ αφιερώθηκε στον θεό Απόλλωνα. Απὸ εκεῖ πῆγε κατὰ διαταγὴ τοῦ θεοῦ στην Κλάρο, ὅπου σύμφωνα μὲ μια εκδοχὴ παντρεύτηκε τὸν Ράκιο, αρχηγὸ τῶν Κρητῶν που εἴχαν εγκατασταθεὶ εκεῖ, καὶ γέννησε τὸν Μόψο. Εκεῖ ἡ Μαντὼ ἵδρυσε τὸ ονομαστὸ μαντεῖο τῆς Κλάρου.

Ἔνας ἄλλος μῦθος που φαίνεται να ἔχει σχέση μὲ τὸ επίθετο Μαλόεις εἶναι ο μῦθος τῶν Επιμελίδων ἣ αλλιῶς Μαλεάδων Νυμφών. Ήταν κι αυτὲς προστάτιδες τῶν βοσκημάτων (Maliades numphai, nymphs who were worshipped as the protectors of flocks and of fruit-trees. They are also called Melides or Epimelides. Theocrit. i. 22, with Valck. note, xiii. 45; Eustath. ad Hom. p. 1963.).

Ο μυθογράφος Antoninus Liberalis ποὺ ἔζησε τὸν δεύτερο αιῶνα μΧ. αναφέρει:

"Tellers of stories say that in the land of the Messapians [in Italy] near the so-called Sacred Rocks there appeared the choral troupe of the Nymphai Epimelides. Young Messapians left their flocks to view them. They declared they themselves could dance better. What they said irritated the Nymphai and rivalry arose increasingly over their dancing. Because the youths did not know that they were competing with deities, they danced as they would in a contest with mortals of their own age. Their manner of dancing, being that of shepherds, was without art, while that of the Nymphai was entirely dedicated to beauty.In their dancing they surpassed the youths and they said to them : `Young men, did you want to compete against the Nymphai Epimelides? So, you foolish fellows, now that you have been beaten, you will be punished.’ The youths, as they stood by the sanctuary of the Nymphai, were changed into trees. Even today one hears at night the sound of groans coming from the trunks. The place is called that of the Nymphai and the Youths."

http://www.theoi.com/Nymphe/Epimelides.htm