Ο Απόλλωνας, ὅπως εἶναι γνωστό, λατρευόταν σὲ πολλὲς περιοχὲς τῆς Ελλάδας. Εἶχε πολλὰ προσωνυμία, ὅπως και πολλές ιδιότητές, οι οποίες ποίκιλαν ανὰ περιοχή. Ἔτσι βλέπουμε ὅτι σὲ κάποια πόλη λατρευόταν ως προστάτης τῶν γεωργῶν καὶ ονομαζόταν Αγραῖος, ενῶ σὲ κάποια ἅλλῃ λατρευόταν ως προστάτης απὸ τὶς αρρώστιες τῶν ποντικιὼν καὶ ονομαζόταν Σμινθεύς.
Στῇ Λέσβο ἤταν ο κατεξοχὴν προστάτης θεὸς τῶν βοσκημάτων καὶ λατρευόταν περισσότερο ίσως απὸ οποιονδήποτε ἄλλο θεὸ (Τhe Aeolic Apolline worship was certainly powerful, and no other in this region appears to have competed with it. Farnell). Αυτὸ εἶχε να κάνει προφανῶς μὲ τὴν πλούσια χλωρίδα τοῦ νησιοὺ καὶ μὲ τὶς μεγάλες θαμνώδεις εκτάσεις που απὸ τὴν αρχαιότητα ἤταν κατάλληλες για τὴν βόσκησῃ πολλῶν προβάτων, τῶν οποίων προστάτης τους, κατά πάσα πιθανότητα, ἤταν ο Απόλλωνας Μαλόεις (απὸ τὴν λέξη μάλον ἣ μῆλον, που στα αρχαία ελληνικὰ σήμαινε πρόβατο). Δεν εἶναι τυχαῖο λοιπόν που αρχαῖοι συγγραφεῖς αναφέρουν ὅτι ιερὰ τοῦ Απόλλωνα υπήρχαν διάσπαρτα σὲ ὅλη τὴν Λέσβο (τὰ σημαντικότερα αυτῶν ἤταν τοῦ Ναπαίου καὶ τοῦ Μαλόεντα), καθὼς καὶ τὶς γιορτές που γίνονταν πρὸς τιμὴν τοῦ. Συγκεκριμένα ο Θουκυδίδης αναφέρει (Ἱστοριῶν Γ΄, 3 ):
"ως εἴη Aπόλλωνος Μαλόεντος ἔξω τῆς πόλεως εορτή, ἐν η πανδηµεὶ Μυτιληναίοι εορτάζουσι"
(γινόταν ἔξω απὸ τὴν πόλη γιορτὴ τοῦ Μαλόεντα Απόλλωνα, τὴν οποία οι Μυτιληναίοι πανηγύριζάν µε συμμετοχὴ ὅλου τοῦ λαοῦ)
http://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio3_1.htm
Ὅμως ἂς σταθοῦμε για λίγο στον μύθο τῆς Μαντώς, τῆς ονομαστῆς μάντισσας, ποὺ στο ἴδιο κεφάλαιο πιὸ κάτω κάνει λόγο γι' αυτὴν ο Θουκυδίδης. Ο μῦθος λέει ὅτι η Μαντὼ συνδέεται μὲ τὸ ιερὸ τοῦ Απόλλωνα Μαλόεις στῇ Λέσβο επειδὴ εκεῖ εἶχε βρει τὸ χρυσὸ τῆς μῆλο, ποὺ εἶχε χάσει καθὼς χόρευε. Εἶχε υποσχεθεί πως ἂν τὸ ἔβρισκε ὅτι θὰ ἔχτιζε ἔναν ναὸ στον Απόλλωνα Μαλόεις. Καὶ ἔτσι ἔγινε. Απὸ τότε γινόταν γιορτὴ απὸ τοὺς κατοίκους τοῦ νησιοὺ πρὸς τιμὴν τοῦ θεοῦ. Λέγεται μάλιστα πως στῇ γιορτὴ αυτὴ χόρευαν ἔναν ιδιάζοντα χορό ποὺ επίσης ονοµαζόταν µαλόεις.
Εκτὸς απὸ τῇ Λέσβο η Μαντὼ φαίνεται να συνδέεται καὶ μὲ ἄλλα ιερὰ τοῦ Απόλλωνα της Ελλάδας. Ο Παυσανίας αναφέρει ὅτι στον πρόναο τοῦ ναοῦ τοῦ Ισμηνίου Απόλλωνος στῇ Θήβα υπῆρχε ο "Μαντοὺς δίφρος", δηλαδὴ ο λίθος ὅπου κατὰ τὴν παράδοση καθόταν η Μαντώ. Κατὰ μία ἅλλῃ εκδοχὴ τοῦ μύθου η Μαντὼ συνδέεται μὲ τὴν εκστρατεία τῶν Επιγόνων εναντίον τῶν Θηβῶν. Μετὰ τὴν κατάληψη τῆς πόλης η Μαντὼ μεταφέρθηκε μαζὶ μὲ ἄλλους αιχμαλώτους στους Δελφούς, ὅπου καὶ αφιερώθηκε στον θεό Απόλλωνα. Απὸ εκεῖ πῆγε κατὰ διαταγὴ τοῦ θεοῦ στην Κλάρο, ὅπου σύμφωνα μὲ μια εκδοχὴ παντρεύτηκε τὸν Ράκιο, αρχηγὸ τῶν Κρητῶν που εἴχαν εγκατασταθεὶ εκεῖ, καὶ γέννησε τὸν Μόψο. Εκεῖ ἡ Μαντὼ ἵδρυσε τὸ ονομαστὸ μαντεῖο τῆς Κλάρου.
Ἔνας ἄλλος μῦθος που φαίνεται να ἔχει σχέση μὲ τὸ επίθετο Μαλόεις εἶναι ο μῦθος τῶν Επιμελίδων ἣ αλλιῶς Μαλεάδων Νυμφών. Ήταν κι αυτὲς προστάτιδες τῶν βοσκημάτων (Maliades numphai, nymphs who were worshipped as the protectors of flocks and of fruit-trees. They are also called Melides or Epimelides. Theocrit. i. 22, with Valck. note, xiii. 45; Eustath. ad Hom. p. 1963.).
Ο μυθογράφος Antoninus Liberalis ποὺ ἔζησε τὸν δεύτερο αιῶνα μΧ. αναφέρει:
"Tellers of stories say that in the land of the Messapians [in Italy] near the so-called Sacred Rocks there appeared the choral troupe of the Nymphai Epimelides. Young Messapians left their flocks to view them. They declared they themselves could dance better. What they said irritated the Nymphai and rivalry arose increasingly over their dancing. Because the youths did not know that they were competing with deities, they danced as they would in a contest with mortals of their own age. Their manner of dancing, being that of shepherds, was without art, while that of the Nymphai was entirely dedicated to beauty.In their dancing they surpassed the youths and they said to them : `Young men, did you want to compete against the Nymphai Epimelides? So, you foolish fellows, now that you have been beaten, you will be punished.’ The youths, as they stood by the sanctuary of the Nymphai, were changed into trees. Even today one hears at night the sound of groans coming from the trunks. The place is called that of the Nymphai and the Youths."
http://www.theoi.com/Nymphe/Epimelides.htm
