"Είναι αδύνατον να μην κάνεις ούτε ένα σφάλμα, και αν τώρα με πιστέψεις για αυτό πού σου λέω, αργότερα θα με επαινέσεις καθώς θα διαπιστώνεις ότι όλοι οι άνθρωποι καθημερινά κάνουν μυριάδες σφάλματα και πράττουν υπό την επήρεια των παθών τους, χωρίς να μπορούν οι ίδιοι να το παρατηρήσουν.
Μην θεωρείς λοιπόν τον εαυτό σου κάτι άλλο από άνθρωπο. Και σίγουρα μην νομίζεις ότι είσαι κάτι ανώτερο απαό άνθρωπος, αν έχεις πείσει τον εαυτό σου ότι όλα τα έχεις καλώς καμωμένα - στην διάρκεια όχι ενός μήνα αλλά έστω και μιας μέρας μόνο. Πάνω σ' αυτό, αν είσαι πνεύμα αντιλογίας, θες από συνειδητή επιλογή ή από κακή συνήθεια ή επειδή είσαι εριστικός εκ φύσεως, ίσως πεις ότι οι σοφοί είναι κάτι άλλο από κανονικοί άνθρωποι. Στο επιχείρημά σου αυτό να αντιτάξεις το δικό μου, που έχει δυο σκέλη. Το πρώτο, ότι μόνο ο σοφός άνθρωπος είναι ολότελα αλάνθαστος, και το δεύτερο, που στηρίζεται πάνω στο πρώτο, ότι αν ο σοφός είναι ολότελα αλάνθαστος τότε δεν είναι άνθρωπος τουλάχιστον ως προς αυτό. Γι αυτό και θα ακούσεις από τους πολύ παλιούς φιλόσοφους να λένε ότι η σοφία σημαίνει εξομοίωση με το θεό.
Όμως εσύ ποτε δεν θα μπορούσες να γίνεις ξαφνικά όμοιος με θεό. Εδώ, για άτομα που σε όλη τους την ζωή αγωνίστηκαν να απαλλαγούν από τα πάθη, δεν έχει γίνει πιστευτό ότι το κατόρθωσαν αυτό στην εντέλεια, πόσο μάλλον εσύ πού ποτε δεν έκανες καμία προσπάθεια. Μην εμπιστευτείς λοιπόν όποιον σου πει ότι δεν βλέπει καμιά ενέργειά σου να υπαγορεύεται από πάθος, θεώρησε ότι σου μιλάει έτσι είτε επειδή δεν θέλει να σε ωφελήσει ή προτιμά να μην προσέξεις τα ελαττώματά σου ή επειδή παίρνει τα μέτρα του μήπως σου γίνει αντιπαθής. Μπορεί και να σε είδε κάποτε να δυσανασχετείς με κάποιον που σε επέκρινε για τα πάθη και τα σφάλματά σου, και τώρα δικαιολογημένα κρατά το στόμα του κλειστό επειδή δεν πιστεύει ότι είσαι ειλικρινής όταν του λες ότι θέλεις να γνωρίσεις ένα - ένα τα σφάλματά σου.
Μην θεωρείς λοιπόν τον εαυτό σου κάτι άλλο από άνθρωπο. Και σίγουρα μην νομίζεις ότι είσαι κάτι ανώτερο απαό άνθρωπος, αν έχεις πείσει τον εαυτό σου ότι όλα τα έχεις καλώς καμωμένα - στην διάρκεια όχι ενός μήνα αλλά έστω και μιας μέρας μόνο. Πάνω σ' αυτό, αν είσαι πνεύμα αντιλογίας, θες από συνειδητή επιλογή ή από κακή συνήθεια ή επειδή είσαι εριστικός εκ φύσεως, ίσως πεις ότι οι σοφοί είναι κάτι άλλο από κανονικοί άνθρωποι. Στο επιχείρημά σου αυτό να αντιτάξεις το δικό μου, που έχει δυο σκέλη. Το πρώτο, ότι μόνο ο σοφός άνθρωπος είναι ολότελα αλάνθαστος, και το δεύτερο, που στηρίζεται πάνω στο πρώτο, ότι αν ο σοφός είναι ολότελα αλάνθαστος τότε δεν είναι άνθρωπος τουλάχιστον ως προς αυτό. Γι αυτό και θα ακούσεις από τους πολύ παλιούς φιλόσοφους να λένε ότι η σοφία σημαίνει εξομοίωση με το θεό.
Όμως εσύ ποτε δεν θα μπορούσες να γίνεις ξαφνικά όμοιος με θεό. Εδώ, για άτομα που σε όλη τους την ζωή αγωνίστηκαν να απαλλαγούν από τα πάθη, δεν έχει γίνει πιστευτό ότι το κατόρθωσαν αυτό στην εντέλεια, πόσο μάλλον εσύ πού ποτε δεν έκανες καμία προσπάθεια. Μην εμπιστευτείς λοιπόν όποιον σου πει ότι δεν βλέπει καμιά ενέργειά σου να υπαγορεύεται από πάθος, θεώρησε ότι σου μιλάει έτσι είτε επειδή δεν θέλει να σε ωφελήσει ή προτιμά να μην προσέξεις τα ελαττώματά σου ή επειδή παίρνει τα μέτρα του μήπως σου γίνει αντιπαθής. Μπορεί και να σε είδε κάποτε να δυσανασχετείς με κάποιον που σε επέκρινε για τα πάθη και τα σφάλματά σου, και τώρα δικαιολογημένα κρατά το στόμα του κλειστό επειδή δεν πιστεύει ότι είσαι ειλικρινής όταν του λες ότι θέλεις να γνωρίσεις ένα - ένα τα σφάλματά σου.
Αν λοιπόν πρώτα απ' όλα, κρατήσεις μία απόσταση από τις πράξεις σου και θα πάψεις να αντιλέγεις, σε λίγο θα βρεις πολλούς που θα σε διορθώνουν με ειλικρίνεια, και πολύ περισσότερο αν δείξεις ευγνωμοσύνη σ' αυτόν που θα σε κριτικάρει, αφού σε βοηθάει να ελευθερωθείς από το κακό. Αλλά και μόνο που θα κάτσεις να συλλογιστείς αν σε επέκρινε δίκαια ή άδικα, θα νοιώσεις ότι ωφελήθηκες πολύ. Κι αν το κάνεις συνέχεια, αποφασισμένος πραγματικά να γίνεις καλός και ενάρετος θα γίνεις. Τον πρώτο καιρό, ακόμα και αν διαπιστώσεις ύστερα από προσεκτική εξέταση ότι κάποιος σε κατηγορεί άδικα με σκοπό να σε προσβάλλει, μην προσπαθήσεις να πείσεις τον εαυτό σου ότι δεν έχεις πέσει σε σφάλμα, δέξου ως πρώτο δίδαγμα της φιλοσοφίας το να υπομείνεις την αρνητική στάση των άλλων.
Κάποια στιγμή αργότερα, όταν νοιώσεις ότι πια τα πάθη σου έχουν καταλαγιάσει αρκετά, θα δώσεις απαντήση σε όποιον σε πρόσβαλλε. Όχι όμως με πικρία ούτε με τρόπο επιτιμητικό ή εριστικό, δίνοντας την εντύπωση ότι θέλεις να τον κατατροπώσεις, αλλά με σκοπό το δικό σου όφελος: έτσι που αν σου ανταπαντήσει με κάτι αληθοφανές, απλώς και μόνο για να σε αντικρούσει, εσύ ή να πειστείς ότι αυτός έχει καλύτερη άποψη ή μετά από προσεχτικό έλεγχο να βρεις ότι οι αιτιάσεις του είναι αβάσιμες.
Με τον ίδιο τρόπο είχε και ο Ζήνων την αξίωση να σταθμίζουμε τις πράξεις μας: σαν να πρόκειται ύστερα από λίγο να τις δικαιολογήσουμε στους παιδαγωγούς μας. Γιατί παιδαγωγούς χαρακτήριζε ο Ζήνων τους πολλούς που είναι πρόθυμοι να επιπλήττουν ανθρώπους του περιβάλλοντος τους, ακόμα και αν δεν τους το ζητάει κανείς"
Γαληνός , Περί Διαγνωσες και Θεραπείας των Εκάστου Ψυχή ιδίων Παθών 10,8-13,7
Κάποια στιγμή αργότερα, όταν νοιώσεις ότι πια τα πάθη σου έχουν καταλαγιάσει αρκετά, θα δώσεις απαντήση σε όποιον σε πρόσβαλλε. Όχι όμως με πικρία ούτε με τρόπο επιτιμητικό ή εριστικό, δίνοντας την εντύπωση ότι θέλεις να τον κατατροπώσεις, αλλά με σκοπό το δικό σου όφελος: έτσι που αν σου ανταπαντήσει με κάτι αληθοφανές, απλώς και μόνο για να σε αντικρούσει, εσύ ή να πειστείς ότι αυτός έχει καλύτερη άποψη ή μετά από προσεχτικό έλεγχο να βρεις ότι οι αιτιάσεις του είναι αβάσιμες.
Με τον ίδιο τρόπο είχε και ο Ζήνων την αξίωση να σταθμίζουμε τις πράξεις μας: σαν να πρόκειται ύστερα από λίγο να τις δικαιολογήσουμε στους παιδαγωγούς μας. Γιατί παιδαγωγούς χαρακτήριζε ο Ζήνων τους πολλούς που είναι πρόθυμοι να επιπλήττουν ανθρώπους του περιβάλλοντος τους, ακόμα και αν δεν τους το ζητάει κανείς"
Γαληνός , Περί Διαγνωσες και Θεραπείας των Εκάστου Ψυχή ιδίων Παθών 10,8-13,7
