Γράφει η Βαγγελιώ Χρηστίδου
Το «Ε» συζητά με μια νέα κεραμίστρια του νησιού, την Ηλέκτρα Βαλάση.
Μας «πρωτοσυστήθηκε» πριν από μια εβδομάδα, μέσω των μαθημάτων κεραμικής που άρχισε να παραδίδει στο εργαστήριό της, στη Στύψη. Το «Ε» σήμερα γνωρίζει καλύτερα την Ηλέκτρα Βαλάση, μια νέα κεραμίστρια του νησιού, η οποία, έχοντας μεγαλώσει μέχρι κάποια ηλικία στην Αυστραλία όπου βρέθηκαν μετανάστες οι γονείς της, σήμερα επιμένει στον τόπο καταγωγής της, τη Στύψη. Μέλος του Συλλόγου Κεραμιστών και Αγγειοπλαστών Λέσβου «Το Έοργον», φροντίζει να διατηρήσει ζωντανή την τέχνη που κέρδισε και την ίδια. Και μας μιλάει μεταφέροντας όλη τη φρεσκάδα ενός νέου ανθρώπου που ζει και δημιουργεί σε ένα χωριό της Λέσβου.
Ηλέκτρα, μίλησέ μας λίγο για τα παιδικά σου χρόνια στην Αυστραλία. Τι συνέβαλε στο να μεγαλώσεις σε ένα περιβάλλον που, όπως λες, ήταν πλούσιο σε παράδοση και τέχνες;
«Τα παιδικά μου χρόνια στην Αυστραλία ήταν χαρούμενα. Όλη η οικογένεια από την πλευρά του πατέρα μου, αδέλφια και γονείς, ήταν εκεί. Συναντιόμασταν τις Κυριακές, ακούγαμε ελληνική μουσική και μιλούσαμε πάντα ελληνικά. Οφείλω να ομολογήσω ότι μέσα σε αυτό το οικογενειακό περιβάλλον, από τα πρώτα μου κιόλας χρόνια, επηρεάστηκα βαθιά. Ο πατέρας μου, πριν πάει μετανάστης στην Αυστραλία, ασκούσε το επάγγελμα του πετρά, όπως και ο παππούς μου και ο προπάππος μου. Η αδελφή του, η Έφη Βαλάση - Σκλάβου, είναι ζωγράφος και ο μικρός τους αδελφός έχει τελειώσει κάποια σχολή Καλών Τεχνών στην Αυστραλία. Νομίζω πως κάποια πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή μας δεν είναι καθόλου τυχαία…»
Πότε επιστρέψατε στη Λέσβο και με ποια αφορμή;
«Στη Λέσβο επιστρέψαμε το 1988, όταν ήμουν 10 χρονών. Οι γονείς μου είναι και οι δυο από τη Στύψη. Ο πατέρας μου πήγε μετανάστης στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας το 1969 και η μητέρα μου οχτώ χρόνια αργότερα, τη χρονιά δηλαδή που παντρεύτηκαν. Η Αυστραλία είναι μια χώρα που προσέφερε πολλά στους μετανάστες. Εμείς δε θα μπορούσαμε να αποτελέσουμε εξαίρεση, ως μετανάστες που πήραμε πολλά από αυτήν τη χώρα. Δε θα ξεχάσω ποτέ πόσο οργανωμένο, με όλες τις υποδομές, ήταν το σχολείο εκεί. Όμως το όνειρο των γονιών μου ήταν να γυρίσουν μια μέρα στην Ελλάδα.»
Υλικά, αντικείμενα και εικόνες
Με την κεραμική πότε άρχισες να ασχολείσαι; Γιατί διάλεξες αυτήν τη συγκεκριμένη τέχνη;
«Με την κεραμική άρχισα να ασχολούμαι το 2005, τη χρονιά δηλαδή που μαθήτευσα κοντά στον κεραμιστή Fabian Herzog, που είχε το εργαστήρι του στην Πέτρα και τώρα είναι στο Μόλυβο. Από μικρή είχα την ανάγκη να δημιουργήσω όμορφα πράγματα. Η ανάγκη της δημιουργίας ενυπάρχει σε όλους μας, άλλωστε, μικρούς και μεγάλους. Απλά ο καθένας επιλέγει το υλικό που του ταιριάζει καλύτερα και δημιουργεί... Για μένα ο πηλός είναι ένα μοναδικό υλικό, με απεριόριστες δυνατότητες για προσωπική έκφραση, και αυτό το κατάλαβα από την πρώτη στιγμή που τον ένιωσα στα χέρια μου.»
Τι αντικείμενα κατασκευάζεις; Ακολουθείς κάποια συγκεκριμένη νοοτροπία;
«Κατασκευάζω κυρίως φόρμες στον τροχό, από κόκκινο πηλό. Τον τελευταίο καιρό πειραματίζομαι και με άλλους πηλούς, όπως stoneware και αιγυπτιακή πάστα. Στην αρχή κατασκεύαζα δίπυρα κεραμικά με τον παραδοσιακό τρόπο, όπως οι περισσότεροι κεραμιστές της Λέσβου. Οι διαφορετικές ιδιότητες των άλλων πηλών που επέλεξα να δουλέψω (ο καθένας είναι σχεδιασμένος για ειδικά αποτελέσματα), απαιτούν άλλες τεχνικές, οι οποίες πολλές φορές απαιτούν αντίστοιχα πολύ χρόνο.»
Από τι εικόνες και στοιχεία εμπνέεσαι στη δουλειά σου;
«Εμπνέομαι από τον τόπο στον οποίο ζω, δηλαδή τη φύση, τα δέντρα, τα λουλούδια και τους ανθρώπους. Το χρώμα που κυριαρχεί εδώ στη φύση, είναι το κίτρινο της ώχρας. Είναι το αγαπημένο μου χρώμα και μου αρέσει να διακοσμώ τα κεραμικά μου με αυτό. Στις περιγραφές, με λέξεις ή με χρώματα, βρίσκουμε συχνά έκφραση της λεσβιακής φύσης ισοδύναμη με τα έργα των καλλιτεχνών αυτού του τόπου, χιλιάδες χρόνια τώρα. Είπαμε, τίποτα δεν είναι τυχαίο…»
Δουλεύοντας και εξελίσσοντας την τέχνη
Πότε άνοιξες το εργαστήριο στη Στύψη; Τι είχες στο νου σου όταν το ξεκίνησες;
«Το εργαστήριο το άνοιξα το 2007. Ήθελα να φτιάξω ένα χώρο δικό μου, όπου θα μπορώ να δημιουργώ κεραμικές φόρμες από οικολογικά υλικά. Από την αρχή δε με ενδιέφερε να κάνω μεγάλη παραγωγή κεραμικών. Θεωρώ πως τα κεραμικά πλέον δεν κατασκευάζονται τόσο για τη λειτουργικότητα όσο για την διακόσμηση, γι’ αυτό σημασία έχει κυρίως η ομορφιά ενός αγγείου, παρά η ποσότητα. Ο στόχος μου, όμως, δεν ήταν μόνο η παραγωγή κεραμικών, αλλά και η διδασκαλία αυτής της τέχνης. Ήδη έχουν ξεκινήσει μαθήματα κεραμικής εδώ και μια βδομάδα και πάνε πολύ καλά. Έχω μαθητές από τη Στύψη, τη Μήθυμνα και τη Μυτιλήνη. Σχεδιάζουμε να κάνουμε μια έκθεση με τα έργα των μαθητών, κάποια στιγμή μέσα στον καινούργιο χρόνο.»
Ποιο είναι το αγαπημένο σου σημείο στην όλη διαδικασία της κατασκευής κεραμικών;
«Αγαπημένες στιγμές είναι εκείνες που δουλεύω στον κεραμικό τροχό, οπότε και νιώθω πως γίνομαι ένα μαζί του, με συνδετικό κρίκο τον πηλό. Είναι από εκείνες τις μαγικές στιγμές που δύσκολα μπορεί να περιγράψει κανείς με λόγια. Κάποτε ένας αρχαίος σοφός είχε πει: “ακόμη κι αν μπορείς να το νιώσεις, δεν μπορείς όμως να το εκφράσεις και να το εξηγήσεις στον άλλον”. Κάπως έτσι νιώθω κι εγώ όταν δουλεύω στον κεραμικό τροχό.»
Φροντίζεις να εξελίσσεις την τέχνη και την τεχνική σου;
«Νομίζω πως, θέλοντας και μη, ένας κεραμιστής εξελίσσει την τέχνη και την τεχνική του κάθε μέρα, μέσα από τα λάθη, τις επιτυχίες, την εμπειρία γενικότερα. Είναι μια τέχνη, όπως όλες οι τέχνες άλλωστε, που όσο ζεις όλο και κάτι καινούργιο μαθαίνεις κάθε μέρα που περνάει, καθώς και μια τέχνη που δεν τη βαριέσαι εύκολα, γιατί δεν αναγκάζεσαι να κάνεις τα ίδια πράγματα συνέχεια. Αυτό σού δίνει την ώθηση να συνεχίζεις κάθε φορά με όρεξη και με καινούργιες ιδέες.»
Η ζωή στη Στύψη
Τι άλλο σού αρέσει να κάνεις μέσα στη μέρα σου;
«Μου αρέσει πολύ η μουσική. Καμμιά φορά μαζευόμαστε με τους φίλους μου, παίζουμε παραδοσιακή μουσική και τραγουδάμε. Με την ίδια παρέα κάνουμε εξορμήσεις στο δάσος για μανιτάρια, αφού οι περισσότεροι είμαστε μέλη του Μυκητολογικού και Περιβαλλοντικού Συλλόγου της Λέσβου. Αυτό που προσπαθούμε, είναι να θυμηθούμε πράγματα που ο σημερινός άνθρωπος έχει ξεχάσει. Να δούμε τη φύση, όχι ως προνομιακό χώρο για κέρδος, πραγματικό ή συμβολικό, αλλά ως πηγή έμπνευσης και γνώσης και ως οργανικό σώμα του ανθρώπου.»
Πώς είναι η ζωή σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Λέσβου για ένα νέο άνθρωπο; Εσύ γιατί επιμένεις να μένεις εκεί;
«Η ζωή είναι όμορφη, ακόμη και στο πιο απομακρυσμένο χωριό, αρκεί να υπάρχει γαλήνη μέσα μας, παρ’ όλο που αυτό δεν μπορούμε να το καταφέρουμε πάντα. Υπάρχουν φορές που μου αρκεί να βγω στο μπαλκόνι και να αγναντέψω τον Όλυμπο, τον κόλπο της Καλλονής, τα χωριά του Πολιχνίτου και μερικές φορές, όταν ο καιρός το επιτρέπει, τα βουνά της Χίου. Άλλες φορές πιάνω την κουβέντα με τους δικούς μου ανθρώπους, τους χωριανούς μου ή τους ανθρώπους που έρχονται στο εργαστήριό μου για να δουν τα έργα μου από κοντά. Αυτά τα απλά πράγματα με γεμίζουν χαρά. Ευτυχώς η Στύψη είναι από τα λίγα χωριά που έχει ακόμη πολλούς νέους ανθρώπους και έτσι είναι δύσκολο για κάποιον που ζει εδώ να νιώσει μοναξιά.»
Τι θα ήθελες να δεις να γίνεται στην περιοχή σου; Θεωρείς ότι είναι ένας τόπος που ο πολιτισμός είναι έντονος και θα έπρεπε να προωθηθεί;
«Πολλά θα ήθελα να δω να γίνονται στην περιοχή όπου ζω. Θα ήθελα, με συμμετοχή όλης της κοινωνίας, να μπορούσαμε να βάζαμε τον πήχη πιο ψηλά, ειδικά σε ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση και την παιδεία, την προστασία του περιβάλλοντος, τον πολιτισμό, τη ζωή σε κάθε της μορφή, τη διαφορετικότητα, το “ξένο” ή το μη κανονικό. Η Στύψη είναι ένα χωριό όπου ακόμη υπάρχουν άνθρωποι φιλόξενοι, με μια θαυμάσια ντοπιολαλιά, με ήθη και έθιμα που κρατάνε από πολύ παλιά. Είναι ένα χωριό ζωντανό, όπου ακμάζουν οι τέχνες, η γεωργία και η κτηνοτροφία και όλα αυτά στηρίζονται κυρίως από νέους ανθρώπους. Όλα αυτά που ανέφερα πιο πάνω νομίζω πως μας αξίζουν.»
Το «Ε» συζητά με μια νέα κεραμίστρια του νησιού, την Ηλέκτρα Βαλάση.
Μας «πρωτοσυστήθηκε» πριν από μια εβδομάδα, μέσω των μαθημάτων κεραμικής που άρχισε να παραδίδει στο εργαστήριό της, στη Στύψη. Το «Ε» σήμερα γνωρίζει καλύτερα την Ηλέκτρα Βαλάση, μια νέα κεραμίστρια του νησιού, η οποία, έχοντας μεγαλώσει μέχρι κάποια ηλικία στην Αυστραλία όπου βρέθηκαν μετανάστες οι γονείς της, σήμερα επιμένει στον τόπο καταγωγής της, τη Στύψη. Μέλος του Συλλόγου Κεραμιστών και Αγγειοπλαστών Λέσβου «Το Έοργον», φροντίζει να διατηρήσει ζωντανή την τέχνη που κέρδισε και την ίδια. Και μας μιλάει μεταφέροντας όλη τη φρεσκάδα ενός νέου ανθρώπου που ζει και δημιουργεί σε ένα χωριό της Λέσβου.
Ηλέκτρα, μίλησέ μας λίγο για τα παιδικά σου χρόνια στην Αυστραλία. Τι συνέβαλε στο να μεγαλώσεις σε ένα περιβάλλον που, όπως λες, ήταν πλούσιο σε παράδοση και τέχνες;
«Τα παιδικά μου χρόνια στην Αυστραλία ήταν χαρούμενα. Όλη η οικογένεια από την πλευρά του πατέρα μου, αδέλφια και γονείς, ήταν εκεί. Συναντιόμασταν τις Κυριακές, ακούγαμε ελληνική μουσική και μιλούσαμε πάντα ελληνικά. Οφείλω να ομολογήσω ότι μέσα σε αυτό το οικογενειακό περιβάλλον, από τα πρώτα μου κιόλας χρόνια, επηρεάστηκα βαθιά. Ο πατέρας μου, πριν πάει μετανάστης στην Αυστραλία, ασκούσε το επάγγελμα του πετρά, όπως και ο παππούς μου και ο προπάππος μου. Η αδελφή του, η Έφη Βαλάση - Σκλάβου, είναι ζωγράφος και ο μικρός τους αδελφός έχει τελειώσει κάποια σχολή Καλών Τεχνών στην Αυστραλία. Νομίζω πως κάποια πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή μας δεν είναι καθόλου τυχαία…»
Πότε επιστρέψατε στη Λέσβο και με ποια αφορμή;
«Στη Λέσβο επιστρέψαμε το 1988, όταν ήμουν 10 χρονών. Οι γονείς μου είναι και οι δυο από τη Στύψη. Ο πατέρας μου πήγε μετανάστης στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας το 1969 και η μητέρα μου οχτώ χρόνια αργότερα, τη χρονιά δηλαδή που παντρεύτηκαν. Η Αυστραλία είναι μια χώρα που προσέφερε πολλά στους μετανάστες. Εμείς δε θα μπορούσαμε να αποτελέσουμε εξαίρεση, ως μετανάστες που πήραμε πολλά από αυτήν τη χώρα. Δε θα ξεχάσω ποτέ πόσο οργανωμένο, με όλες τις υποδομές, ήταν το σχολείο εκεί. Όμως το όνειρο των γονιών μου ήταν να γυρίσουν μια μέρα στην Ελλάδα.»
Υλικά, αντικείμενα και εικόνες
Με την κεραμική πότε άρχισες να ασχολείσαι; Γιατί διάλεξες αυτήν τη συγκεκριμένη τέχνη;
«Με την κεραμική άρχισα να ασχολούμαι το 2005, τη χρονιά δηλαδή που μαθήτευσα κοντά στον κεραμιστή Fabian Herzog, που είχε το εργαστήρι του στην Πέτρα και τώρα είναι στο Μόλυβο. Από μικρή είχα την ανάγκη να δημιουργήσω όμορφα πράγματα. Η ανάγκη της δημιουργίας ενυπάρχει σε όλους μας, άλλωστε, μικρούς και μεγάλους. Απλά ο καθένας επιλέγει το υλικό που του ταιριάζει καλύτερα και δημιουργεί... Για μένα ο πηλός είναι ένα μοναδικό υλικό, με απεριόριστες δυνατότητες για προσωπική έκφραση, και αυτό το κατάλαβα από την πρώτη στιγμή που τον ένιωσα στα χέρια μου.»
Τι αντικείμενα κατασκευάζεις; Ακολουθείς κάποια συγκεκριμένη νοοτροπία;
«Κατασκευάζω κυρίως φόρμες στον τροχό, από κόκκινο πηλό. Τον τελευταίο καιρό πειραματίζομαι και με άλλους πηλούς, όπως stoneware και αιγυπτιακή πάστα. Στην αρχή κατασκεύαζα δίπυρα κεραμικά με τον παραδοσιακό τρόπο, όπως οι περισσότεροι κεραμιστές της Λέσβου. Οι διαφορετικές ιδιότητες των άλλων πηλών που επέλεξα να δουλέψω (ο καθένας είναι σχεδιασμένος για ειδικά αποτελέσματα), απαιτούν άλλες τεχνικές, οι οποίες πολλές φορές απαιτούν αντίστοιχα πολύ χρόνο.»
Από τι εικόνες και στοιχεία εμπνέεσαι στη δουλειά σου;
«Εμπνέομαι από τον τόπο στον οποίο ζω, δηλαδή τη φύση, τα δέντρα, τα λουλούδια και τους ανθρώπους. Το χρώμα που κυριαρχεί εδώ στη φύση, είναι το κίτρινο της ώχρας. Είναι το αγαπημένο μου χρώμα και μου αρέσει να διακοσμώ τα κεραμικά μου με αυτό. Στις περιγραφές, με λέξεις ή με χρώματα, βρίσκουμε συχνά έκφραση της λεσβιακής φύσης ισοδύναμη με τα έργα των καλλιτεχνών αυτού του τόπου, χιλιάδες χρόνια τώρα. Είπαμε, τίποτα δεν είναι τυχαίο…»
Δουλεύοντας και εξελίσσοντας την τέχνη
Πότε άνοιξες το εργαστήριο στη Στύψη; Τι είχες στο νου σου όταν το ξεκίνησες;
«Το εργαστήριο το άνοιξα το 2007. Ήθελα να φτιάξω ένα χώρο δικό μου, όπου θα μπορώ να δημιουργώ κεραμικές φόρμες από οικολογικά υλικά. Από την αρχή δε με ενδιέφερε να κάνω μεγάλη παραγωγή κεραμικών. Θεωρώ πως τα κεραμικά πλέον δεν κατασκευάζονται τόσο για τη λειτουργικότητα όσο για την διακόσμηση, γι’ αυτό σημασία έχει κυρίως η ομορφιά ενός αγγείου, παρά η ποσότητα. Ο στόχος μου, όμως, δεν ήταν μόνο η παραγωγή κεραμικών, αλλά και η διδασκαλία αυτής της τέχνης. Ήδη έχουν ξεκινήσει μαθήματα κεραμικής εδώ και μια βδομάδα και πάνε πολύ καλά. Έχω μαθητές από τη Στύψη, τη Μήθυμνα και τη Μυτιλήνη. Σχεδιάζουμε να κάνουμε μια έκθεση με τα έργα των μαθητών, κάποια στιγμή μέσα στον καινούργιο χρόνο.»
Ποιο είναι το αγαπημένο σου σημείο στην όλη διαδικασία της κατασκευής κεραμικών;
«Αγαπημένες στιγμές είναι εκείνες που δουλεύω στον κεραμικό τροχό, οπότε και νιώθω πως γίνομαι ένα μαζί του, με συνδετικό κρίκο τον πηλό. Είναι από εκείνες τις μαγικές στιγμές που δύσκολα μπορεί να περιγράψει κανείς με λόγια. Κάποτε ένας αρχαίος σοφός είχε πει: “ακόμη κι αν μπορείς να το νιώσεις, δεν μπορείς όμως να το εκφράσεις και να το εξηγήσεις στον άλλον”. Κάπως έτσι νιώθω κι εγώ όταν δουλεύω στον κεραμικό τροχό.»
Φροντίζεις να εξελίσσεις την τέχνη και την τεχνική σου;
«Νομίζω πως, θέλοντας και μη, ένας κεραμιστής εξελίσσει την τέχνη και την τεχνική του κάθε μέρα, μέσα από τα λάθη, τις επιτυχίες, την εμπειρία γενικότερα. Είναι μια τέχνη, όπως όλες οι τέχνες άλλωστε, που όσο ζεις όλο και κάτι καινούργιο μαθαίνεις κάθε μέρα που περνάει, καθώς και μια τέχνη που δεν τη βαριέσαι εύκολα, γιατί δεν αναγκάζεσαι να κάνεις τα ίδια πράγματα συνέχεια. Αυτό σού δίνει την ώθηση να συνεχίζεις κάθε φορά με όρεξη και με καινούργιες ιδέες.»
Η ζωή στη Στύψη
Τι άλλο σού αρέσει να κάνεις μέσα στη μέρα σου;
«Μου αρέσει πολύ η μουσική. Καμμιά φορά μαζευόμαστε με τους φίλους μου, παίζουμε παραδοσιακή μουσική και τραγουδάμε. Με την ίδια παρέα κάνουμε εξορμήσεις στο δάσος για μανιτάρια, αφού οι περισσότεροι είμαστε μέλη του Μυκητολογικού και Περιβαλλοντικού Συλλόγου της Λέσβου. Αυτό που προσπαθούμε, είναι να θυμηθούμε πράγματα που ο σημερινός άνθρωπος έχει ξεχάσει. Να δούμε τη φύση, όχι ως προνομιακό χώρο για κέρδος, πραγματικό ή συμβολικό, αλλά ως πηγή έμπνευσης και γνώσης και ως οργανικό σώμα του ανθρώπου.»
Πώς είναι η ζωή σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Λέσβου για ένα νέο άνθρωπο; Εσύ γιατί επιμένεις να μένεις εκεί;
«Η ζωή είναι όμορφη, ακόμη και στο πιο απομακρυσμένο χωριό, αρκεί να υπάρχει γαλήνη μέσα μας, παρ’ όλο που αυτό δεν μπορούμε να το καταφέρουμε πάντα. Υπάρχουν φορές που μου αρκεί να βγω στο μπαλκόνι και να αγναντέψω τον Όλυμπο, τον κόλπο της Καλλονής, τα χωριά του Πολιχνίτου και μερικές φορές, όταν ο καιρός το επιτρέπει, τα βουνά της Χίου. Άλλες φορές πιάνω την κουβέντα με τους δικούς μου ανθρώπους, τους χωριανούς μου ή τους ανθρώπους που έρχονται στο εργαστήριό μου για να δουν τα έργα μου από κοντά. Αυτά τα απλά πράγματα με γεμίζουν χαρά. Ευτυχώς η Στύψη είναι από τα λίγα χωριά που έχει ακόμη πολλούς νέους ανθρώπους και έτσι είναι δύσκολο για κάποιον που ζει εδώ να νιώσει μοναξιά.»
Τι θα ήθελες να δεις να γίνεται στην περιοχή σου; Θεωρείς ότι είναι ένας τόπος που ο πολιτισμός είναι έντονος και θα έπρεπε να προωθηθεί;
«Πολλά θα ήθελα να δω να γίνονται στην περιοχή όπου ζω. Θα ήθελα, με συμμετοχή όλης της κοινωνίας, να μπορούσαμε να βάζαμε τον πήχη πιο ψηλά, ειδικά σε ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση και την παιδεία, την προστασία του περιβάλλοντος, τον πολιτισμό, τη ζωή σε κάθε της μορφή, τη διαφορετικότητα, το “ξένο” ή το μη κανονικό. Η Στύψη είναι ένα χωριό όπου ακόμη υπάρχουν άνθρωποι φιλόξενοι, με μια θαυμάσια ντοπιολαλιά, με ήθη και έθιμα που κρατάνε από πολύ παλιά. Είναι ένα χωριό ζωντανό, όπου ακμάζουν οι τέχνες, η γεωργία και η κτηνοτροφία και όλα αυτά στηρίζονται κυρίως από νέους ανθρώπους. Όλα αυτά που ανέφερα πιο πάνω νομίζω πως μας αξίζουν.»
